Waterschap Hunze & Aa's thesaurus
VOORKEURSTERM
kaartprojectie
DEFINITIE
- Een kaartprojectie is een methode om het gebogen oppervlak van de Aarde over te brengen op een vlakke kaart. Als wordt afgezien van de afplatting van de Aarde, is dit wiskundig een afbeelding van een boloppervlak of een deel daarvan op een plat vlak.
HEEFT BREDER BEGRIP
IS GERELATEERD AAN
ALTERNATIEVE TERM
- kaartprojecties
- projectie
- projecties
TOELICHTING
- In een aantal gevallen kan de afbeelding ook als meetkundige projectie worden weergegeven op een ontwikkelbaar oppervlak. Voor de meeste kaartprojecties gaat dit echter niet op; de term projectie wordt dan in een meer algemene zin gebruikt. Het is niet mogelijk om het aardoppervlak zonder vervormingen weer te geven op een plat vlak (het aardoppervlak is zelf geen ontwikkelbaar oppervlak). Er zijn dan ook vele kaartprojecties met verschillende eigenschappen. Afhankelijk van de aan de kaart gestelde eisen en het af te beelden gebied, is een projectie meer of minder geschikt. Bij nationale coördinatensystemen is daarom gekozen voor een kaartprojectie die bij het betreffende land past. Meetkundige projecties Een meetkundige kaartprojectie kan men zich voorstellen als een doorzichtig model van een deel van het aardoppervlak (als een dia in de vorm van een deel van een bol), dat op een projectiescherm wordt geprojecteerd. De lichtbron bevindt zich op grote afstand (parallelprojectie) of bijvoorbeeld in het centrum of op het oppervlak van de bol (puntprojectie). Het projectiescherm kan een kegel zijn, of de uitersten daarvan: een cilinder of een plat vlak. Afhankelijk van de plek van de 'lichtbron', de oorsprong van de projectie, en de vorm en positie van het 'projectiescherm' (het kaartbeeld) ontstaan allerlei verschillende soorten projecties met uiteenlopende eigenschappen. Soms wordt een projectie in algemenere zin beschreven in termen van een meetkundige projectie, maar dan met de plek van de 'lichtbron' afhankelijk van het geprojecteerde punt op het aardoppervlak. Bij bijvoorbeeld de orthografische cilinderprojectie is de 'lichtbron' op de cilinderas, maar de positie daarop hangt af van de breedtegraad van het geprojecteerde punt. Fysiek kan men zich dit voorstellen als lampjes op de as die door afscherming alleen in de richtingen loodrecht op de as (rondom) schijnen. Vorm van de aarde De vorm van de aarde heeft een grillig verloop dat ongeschikt is om te dienen als uitgangspunt bij het vervaardigen van een kaart. Om toch een kaart mogelijk te maken, wordt gebruikgemaakt van benaderingen en tussenstappen zoals de rekenbol. In toenemende mate van benadering van de werkelijke vorm zijn dit de bol, de omwentelingsellipsoïde en de geoïde. Bol Indien de nauwkeurigheid niet zo groot hoeft te zijn, zoals bij kaarten op kleine schaal als wereldkaarten, kan de aarde als bol worden beschouwd. Ellipsoïde Isaac Newton berekende reeds in de 17e eeuw op theoretische gronden dat de Aarde als gevolg van de zwaartekracht enerzijds en de middelpuntvliedende kracht anderzijds geen bol is, maar een oblate ellipsoïde met afgeplatte polen. Later werd die afplatting nauwkeurig berekend. Er zijn verschillende referentie-ellipsoïdes in gebruik die verschillen in vorm, afmetingen, positie, oriëntatie en schaalfactor. Zo zijn oudere ellipsoïdes in gebruik die goed aansluiten bij de lokale geoïde, maar die wereldwijd niet goed bruikbaar zijn. Tegenwoordig zijn ellipsoïdes in gebruik met het massacentrum van de aarde als oorsprong, zoals WGS 84. Geoïde Het topografisch oppervlak wordt benaderd met de geoïde, het vlak op gemiddeld zeeniveau waar dezelfde zwaartekrachtpotentiaal heerst, het equipotentiaalvlak. Ook dit is echter nog dusdanig onregelmatig dat hiervan geen bruikbaar wiskundig model is te maken. Vormen van projectie Een meetkundige projectie wordt wel aangeduid als echte projectie. Vaak is de constructie eerder mathematisch, in welk geval wel wordt gesproken van een onechte projectie. Hieronder volgt een overzicht van de kenmerken van zowel 'echte' als 'onechte' projecties. De indeling van meetkundige projecties naar projectievlak (kegelprojectie, cilinderprojectie en azimutale projectie) is in veel gevallen uitbreidbaar naar 'onechte' projecties, doordat die kunnen worden opgevat als verkregen door een meetkundige projectie verder te bewerken om gewenste eigenschappen te krijgen. Nog verdergaande bewerkingen leveren bijvoorbeeld de pseudo-cilindrische oppervlaktegetrouwe sinusoïde projectie en de Robinsonprojectie op. De meetkundige projecties worden verder ingedeeld naar de plaats van de oorsprong ('lichtbron'). Het projectievlak wordt in het algemeen zodanig gekozen dat het zonder tweede projectie tot een plat vlak kan worden gemaakt. Na de keuze voor een projectievlak, kan dit op verschillende manieren tegen (of gedeeltelijk 'in') de bol worden geplaatst, meestal zodanig dat het af te beelden deel van de wereld in het midden van de kaart terechtkomt, waar de vervormingen het kleinst zijn.
BEHOORT TOT GROEP
URI
https://begrippen.hunzeenaas.nl/id/begrip/Id-df73e150-f717-47ff-888d-b74890acc85a
VRIJWEL OVEREENKOMSTIG
EXACT OVEREENKOMSTIG
nl.wikipedia.org